شبیری: اونامونو سلطان بازی با کلمات است - وبلاگ ایران

به گزارش وبلاگ ایران، چهارمین نشست عصر فرهنگ ملل با عنوان اونامونو، نویسنده، شاعر و فیلسوف اسپانیایی عصر دوشنبه 8 دی ماه به همت موسسه الهدی و با سخنرانی دکتر نجمه شبیری، استاد ادبیات اسپانیایی و خاویر ارناندث، ایرانشناس و استاد زبان فارسی دانشگاه بارسلون اسپانیا، همچنین جمعی از کارشناسان و دانشجویان ایرانی و خارجی علاقه مند به حوزه ادبیات برگزار شد.

در ابتدای این نشست تخصصی، خاویر ارناندث بحث را آغاز کرد و گفت: برای من که یک ایرانشناس ساکن اسپانیا هستم، جالب است که بتوانیم درباره مطالب مشترک میان فرهنگ ایرانی و اسپانیایی صحبت کنیم. البته نباید فراموش کنیم که اونامونو از بهترین نویسندگان اسپانیایی است که در دوران قبل از جنگ داخلی اسپانیا زندگی می کرد و افکارش برای ما اسپانیایی ها بسیار مهم است.

پروفسور نجمه شبیری، استاد ادبیات اسپانیایی در آغاز سخن خود در مورد اونامونو گفت: درباره او مطالب زیادی برای گفتن وجود دارد، اما باید گفت که اونامونو نویسنده ای بسیط و از بهترین نویسندگان اسپانیاست که پیش از جنگ داخلی این کشور قلم می زد. من اغلب آثار او را به اسپانیایی خوانده ام و برای سخن گفتن درباره او، از کتاب هایش بهره می برم.

شبیری با اشاره به اینکه تابستان گذشته به اسپانیا و محل اقامت و تبعیدگاه اونامونو سفر کرده است، گفت: ما ابتدا باید بدانیم که اونامونو در چه دوران و چه خانواده ای می زیسته تا بتوانیم به روحیات و افکار او پی ببریم؛ چرا که جذابیت او به خاطر خانواده ای است که در آن رشد یافته است.

اونامونو در یک جمع زنانه بار آمده است

وی ادامه داد: اونامونو متعلق به خانواده ای مذهبی است که در سال 1864 و در دوره های جمهوریت اسپانیا که دوره جذابی از تاریخ کشور اسپانیا است، متولد شد. پدر او در دوران جوانی برای کار به مکزیک می رود و پس از مدتی دوباره به اسپانیا بازمی شود و در شهر بیلبائو با خانمی که 17 سال از خودش کوچک تر است، ازدواج می کند؛ خانمی که فقط و فقط در بیلبائو زیسته بود و هیچ تصور ذهنی از دنیا خارج از این شهر نداشت، اما با این حال، شخصیت جذابی دارد. حاصل این ازدواج 6 فرزند بود که اونامونو سومین و تنها پسر این خانواده بود. در آن دوران نیز فرزند پسر بسیار ارزشمند بوده است و جزء افتخارات هر خانواده این بوده که پسر اولشان کشیش شود. حتی نام اونامونو را هم کشیش محل انتخاب می کند.

این استاد زبان اسپانیایی گفت: لازم است بدانیم که بیلبائو در آن زمان یک منطقه صنعتی بوده و اتفاقات سیاسی آن زمان میان اسپانیا و فرانسه در این منطقه تاثیرگذار بوده و اونامونو هم از این اتفاقات تاثیر گرفته است. پدر اونامونو یک تاجر بود و همین امر باعث شد که او در زندگی خود بین اقتصاد و نوشتن در تضاد باشد، اما او هیچگاه به دنبال پول نبود. آنچه باید درباره اونامونو دانست، این است که او جزو اگزیستانسیالیست های اسپانیاست، البته نه اگزیستانسیالیستی مانند ژان پل سارتر. او زبان اسپانیایی را با لهجه باسکی صحبت می کرد

شبیری اضافه کرد: او دچار تضاد شدید بود. پدر اونامونو در مقطعی به دلیل جنگ و نزاع هایی که درگرفت، وارد عرصه سیاسی می شود، اما در سن 47 سالگی به دلیل بیماری سل که در آن زمان بسیار رایج بوده، از دنیا می رود و مادر او با 6 فرزند می ماند که دو تای آنها نیز به دلیلی بیماری می میرند و 4 فرزند می ماند. مادر او به خاطر مرگ پدر تا آخر عمر سیاهپوش می شود که این کار در آن زمان رایج بوده است. اونامونو در خانواده ای رشد یافته که از کودکی شادی را تجربه نمی کند. پس از فوت پدر و دو خواهر، او با مادری جوان و سه خواهر و مادربزرگ و خاله اش در یک خانه و محیطی کاملاً زنانه زندگی می کرد.

مترجم نامه های بورخس با اشاره به اینکه بسیاری از نویسندگان بزرگ در دامن مادری فرهیخته بزرگ شده اند و نوع محبت مادر به فرزند کاملاً متفاوت از پدر است، گفت: تفکر اونامونو تاثیر گرفته از محیط خانوادگی اوست. او در زمان کودکی با کتابخانه پدرش آشنا می شود و تاثیر می پذیرد و آشنا بودن مادر او با زبان فرانسه نیز بر علم آموزی او تاثیرگذار بوده است؛ حضور این مادر در رشدیافتگی او بسیار موثر بوده است.

اونامونو گرفتار تضاد شدید دینی است

شبیری درباره آثار اونامونو گفت: او هم شعر دارد، هم متن ادبی و هم مقاله، اما قوی ترین کارهایش مقالات اوست. اونامونو در تمام آثارش به دو موضوع برمی خورد که کاملا مشهود است؛ نخست تضاد دینی اوست که بسیار زیاد است. این تضاد دینی اونامونو چیزی شبیه به تضاد حافظ است. اونامونو در کل، آدمی پر از شکواییه و گلایه است و حتی به موضوع انتخاب نامش توسط کشیش محل نیز گلایه می کند. دوم شخصیت و تفکر و کله شقی اونامونو است که در آثارش به چشم می خورد. او به طور طبیعی در آثارش بسیار تکرار می شود.

وی تأکید کرد: برای نمونه می توان از داستان خاله تولا یاد کرد که زنی بسیار متدین است که حتی فکر خلاف هم به ذهن او خطور نمی کند. اونامونو در داستان خاله تولا زنی را به تصویر می کشد که به شدت مقید به مسایل دینی است و نجابت دارد. داستان این کتاب، داستان دو خواهری است که عاشق مردی می شوند، اما هر کدام نمی خواهند مانع دیگری برای ازدواج با آن مرد شوند و گاهی این نجابت آن ها خواننده را دچار آشفتگی و پریشانی می کند.

این استاد زبان و ادبیات اسپانیایی با اشاره به داستان ها و آثار اونامونو گفت: همان طور که از این آثار برمی آید، بخش حسی، فکری و عاطفی اونامونو بسیار قوی بوده که در داستان خاله تولا هم به این نکته پی می بریم. در واقع، باید گفت که این قدرت حسی و فکری اونامونو به محیط خانوادگی او برمی شود که تاثیرات فراوانی بر او داشته است.

اونامونو لذت خواندن یک داستان عاشقانه را هم از مخاطبش می گیرد

شبیری در ادامه این بحث گفت: یکی دیگر از کارهای اونامونو نیز به قلم بهاء الدین خرمشاهی به فارسی ترجمه شده و کتاب دیگری هم که ترجمه خوبی ندارد، تا به امروز به چاپ رسیده است. اونامونو به قدری در امور معقول به خودش سخت می گیرد که حتی لذت خواندن یک داستان عاشقانه نیز در آثار او دیده نمی شود.

وی با اشاره به اینکه اونامونو را فردی بسیار عقلایی می داند، گفت: اونامونو درباره خودش در جایی می نویسد: در کودکی هرجا که از فقر صحبت می شد، جذب می شدم یا در جای دیگری گفته است: من با حس تردید و ظن بزرگ شده ام و یا می دانم که احساساتم بس عمیق و خشک است.

شبیری ادامه داد: اونامونو در زندگی شخصی خود عاشق زنی می شود و در سن پایین با او ازدواج می کند که از او صاحب هشت فرزند می شود. او تا آخرین لحظه به همسرش وفادار می ماند و از وفاداری اش تخطی نمی کند. او فردی بسیار معتقد و مذهبی است. در داستان های او تمایلات عاشقانه کاملاً واقعی و عقلانی است و فداکاری شخصیت های داستان آن ها را به اصطلاح در منگنه قرار می دهد. در حقیقت باید گفت کسی که در چنگال عاطقی اونامونو قرار می گیرد، خارج شدن از چنگال او برایش سخت است؛ چرا که فردی بسیار جذاب است و شاید به همین دلیل باشد که قلم او جاذبه دارد.

حزب اونامونو فقط یک عضو دارد و آن یک نفر، خود اوست!

این پژوهشگر ایرانی با اشاره به رنج ها و مسائل اونامونو گفت: او در زندگی بسیار مورد حمله های سیاسی قرار می گیرد و بسیار پرچالش است. زمانی که او وادار به ورود به عرصه های سیاسی می شود، می گفت: حزب سیاسی تشکیل می دهم، اما به هیچ کس اجازه ورود به آن حزب را نمی دهم؛ نه وارد حزبی می شوم و نه کسی را به حزبم راه می دهم. اونامونو در جای دیگری در احوالات خود می گوید: من در نزاعی ابدی با خویش بسر می برم. هیچگاه صلح و آرامش را طلب نمی کنم؛ چون در پی آرامش نیستم. من به نزاع نیازمندم!

شبیری با اشاره به اینکه عقاید اونامونو یک نوع میکروب تردید، ناآرامی و حساسیت در خود دارد که به مخاطبانش نیز منتقل می کند، گفت: همانطور که در آثار او می بینیم که هیچ گناهی را بر خود نمی بخشد، اونامونا در زندگی اش تک روست و همواره با همه چیز مخالفت می کند. وقتی او را تبعید می کنند، فرار می کند و وقتی به او می گویند به اسپانیا برود، به فرانسه می گریزد. در آثار او تنهایی موج می زند. او می گوید: اینجا زندگی است، تنها به دنیا می آیی، تنها زندگی می کنی و تنها می میری و گِل ها و خاک ها را روی خود احساس خواهی کرد.

مترجم شش داستان از آمریکای لاتین تأکید کرد: اونامونو سلطان بازی با کلمات است و به 7 زبان مسلط بوده و می نوشته. او در 21 سالگی دکتری می گیرد و کرسی زبان یونانی را به دست می آورد. رسیدن به این مقام آن هم در سن جوانی کاری بسیار سخت و سخت است که او توانست به آن دست یابد. گرچه در همه اتاق های اونامونو صلیب وجود داشت، اما همواره در مورد مرگ منکر حقایق هستی می شد و از مرگ می گریخت. او به تعبیری به وجود خدا ظنین است. البته ظن او مانند ظن حافظ است که در عین حال باور به وجود خداست. چنانچه یکی از بهترین اساتید فلسفه درباره او می گوید: در آثار اونامونو اصل اعتراض و جهش هایی از ناامیدی به سوی امید و به سوی ایمان موج می زند. در واقع این همان جنبه اگزیستانسیالیستی این نویسنده، شاعر و فیلسوف اسپانیایی است.

وی در ادامه این بحث گفت: اونامونو به آنچه انجام می دهد، کاملاً احاطه دارد. درست است که اونامونو شاعر خوبی نبود، اما او را می توان جزء شاعران متعهد قرن نوزدهم اسپانیا برشمرد. اونامونو سلطان تضاد است و در عین بی ایمانی، ایمان دارد.

شبیری اضافه کرد: اونامونو یک کاتولیک مسیحی است، اما می گوید من یک پروتستان هستم؛ یعنی یک معترض است و تفکر پروتستان ها را بیشتر قبول دارد. او در اعتقاد داشتن بسیار دچار تسلیس می شود. زندگی بشری برای اونامونو، پلی است برای رسیدن تمایل به اراده. میل و رغبت را باید با اراده ای محکم عملی کرد و او در این راه پیروز بود. اراده او درونی است و بر خودش کاملا احاطه دارد. مسئله ایمان و بی ایمانی اونامونو بسیار مهم است که در تمام آثارش به چشم می خورد.

شبیری درباره اشعار اونامونو گفت: در اسپانیا معمولا او را شاعر خوبی نمی دانند؛ چرا که شاعر نباید هنگام شعر گفتن به چیز دیگری بیندیشد و این اتفاقی است که شعر او را زیر سئوال می برد. او آنقدر فکر می کند و در چارچوب قرار گرفته است که قطعا نمی تواند شاعر خوبی باشد.

وی ادامه داد: او متعلق به نسلی ادبی به نام نسل 98 است که ادبای عجیب و غریبی در این نسل به وجود می آیند. این نسل بدان خاطر به این نام معروف شده که در سال 1898 اتفاقاتی برای اسپانیا می افتد که بر رویدادهای ادبی تاثیرگذار بوده است. نسل 98 نسلی کاملاً سنتی است که اول از سنت خود فرار می کند و پس از مدتی دوباره به سنت برمی شود؛ همچون خیلی از نقاط دنیا که ابتدا سنت را مفید نمی دانند و از آن دور می شوند و سپس به فواید آن پی می برند و به آن باز می گردند. این همان افراط و تفریطی است که غالبا رخ می دهد. نسل 98 هم در این موضوع به شدت افراط و تفریطی بودند.

اونامونو مقابل زمان ایستادگی کرد

دکتر شبیری در پاسخ به سئوالی درباره افکار فلسفی اونامونو گفت: او به شدت معتقد به جبری بودن زندگی است و می گوید هیچ چیزی بدتر از تولد نیست. او می گوید: چرا زمان می گذرد و چرا ما را به مرگ نزدیک می کند؟ می خواهم به عنوان یک انسان در مقابل زمان بایستم. او همچنین معتقد است که انسان باید همواره دغدغه داشته باشد. اونامونو می گوید انسانی هستم که درد دارم و همواره با دغدغه باید زندگی کنم؛ اگر روزی از خواب بلند شوم و دغدغه ای نداشته باشم، از انسانیت خود خارج شده ام. اونامونو خود را سیال در زمان می بیند و از بی اختیاری خود در زندگی و در زمان رنج می برد.

خاویر ارناندث هم در پاسخ به سئوالی مبنی بر اینکه آیا اونامونو در اسپانیای فعلی جای دارد یا نه، گفت: اونامونو یکی از شخصیت های مطرح اسپانیاست. شناخت او در دروس مدارس ما اجباری است و جایگاه مهمی در این کشور دارد.

چهارمین نشست تخصصی عصر فرهنگ ملل، عصر دوشنبه 8 دی ماه با استقبال گسترده نویسندگان، پژوهشگران و دانشجویان در سالن استاد امیرخانی خانه هنرمندان ایران برگزار گشت. در خلال این نشست، تصاویر و ویدئوهایی از سفر خانم شبیری به اسپانیا و بازدید او از تبعیدگاه و خانه ـ موزه اونامونو به نمایش در آمد.