آلاینده های محیطی - وبلاگ ایران

به گزارش وبلاگ ایران، جو لایه ای است محتوی گازهای اطراف زمین که کنش و واکنش هایی با مقیاس های زمانی و مکانی متفاوت در آن صورت می گیرد. قسمت اعظم ضخامت جو در اطراف زمین از مخلوط گازهای دائمی تشکیل شده است که هوای خشک نامیده می گردد. بخار آب، مواد آلی و معدنی از قبیل گرد وغبار، دود و سایر آلوده کننده ها هم با مقادیر متغیر در

آلاینده های محیطی

نویسنده: دکتر حورا چیت ساز

کلیات- تعاریف آلودگی هوا

جو لایه ای است محتوی گازهای اطراف زمین که کنش و واکنش هایی با مقیاس های زمانی و مکانی متفاوت در آن صورت می گیرد. قسمت اعظم ضخامت جو در اطراف زمین از مخلوط گازهای دائمی تشکیل شده است که هوای خشک نامیده می شود. بخار آب، مواد آلی و معدنی از قبیل گرد وغبار، دود و سایر آلوده کننده ها هم با مقادیر متغیر در جو وجود دارد. هوای خشک، خالص، کاملاً شفاف و بدون بو است و از نیتروژن، اکسیژن، آرگون، دی اکسید کربن و مقادیری از گازهای دیگر همانند هیدروژن، ازن و غیره تشکیل شده است. بخار آب که شفاف و بدون بو است، حجم بسیار متغیری از صفر در نواحی مرتفع و سرد جو و تا حدود 4-3 درصد حجم کل هوا در نواحی گرم و مرطوب را به خود اختصاص می دهد.

بدون شک، هر موجود زنده، برای ادامه ی حیات خود احتیاجمند آب، هوا و غذا می باشد که در این میان هوا، نقش ویژه ای دارد. به طوری که یک انسان معمولی در حالت استراحت به 12، کار سبک 45 و کار سنگین 69 کلیوگرم هوا احتیاج دارد. درصورتی که مقدار غذای مورد احتیاج روزانه ای یک انسان را حدود 5.1 کیلوگرم و آب مصرفی اش را 5/2 کیلوگرم تخمین می زنند. یک انسان حدود 5 هفته بدون غذا و 5 روز بدون آب زنده می ماند، اما بدون هوا بیش از چند دقیقه زنده نمی ماند.

آلودگی هوا

عبارت است از وجود یک یا چند و یا مخلوطی از آلوده کننده های مختلف در هوای آزاد که برای انسان مضر بوده و یا موجب زیان رساندن به حیوانات و گیاهان می شوند. اگر شاخص آلودگی هوا را 100 فرض کنیم چنانچه غلظت آلاینده ها مطابق با 100باشد، هوا استاندارد و اگر از این مقدار کمتر باشد، کیفیت هوا خوب و یا میانه و اگر بالاتر باشد، نشان دهنده ی افزایش غلظت آلاینده های هوا می باشد.

منابع آلودگی هوا

منابع عمده ی آلودگی هوا عبارتند از منابع طبیعی و مصنوعی ولیکن تقسیم آنها ممکن است بر اساس منبع، منشأ، ترکیبات و اثرات فیزیولوژیکی متفاوتی باشد. اما با توجه به توسعه و پیشرفت صنایع و تکنولوژی، توسعه ی شهرها، ازدیاد جمعیت و افزایش وسایل نقلیه ی موتوری، سهم آلاینده های مصنوعی که به محیط زیست رها می شوند بیشتر از منابع طبیعی است.

آلوده کننده های هوا براساس منابع فراوری به دو دسته تقسیم می شوند:

الف- منابع طبیعی:

طوفان ها و گرد و غبار: علاوه بر فرستادن مواد معلق به فضا، رابط خوبی برای انتقال انواع میکروب ها هستند.

فعالیت آتشفشانی: کوه آتشفشان، هنگام آتشفشان مواد متنوعی از جمله اسید کلریدریک، انیدرید سولفور، اسید فلوئیدریک، اسید سولفیدریک و متان به فضا می فرستد که در اینجا باران های اسیدی نقش بسزایی دارد.

دود و خاکستر آتش سوزی های جنگلی: آلاینده هایی از قبیل منواکسیدکربن، دود، هیدروکربورها، اکسیدهای ازت، خاکستر و غیره را در هوا منتشر می نماید.

شهاب های آسمانی: گاز و مواد متنوعی از خود در فضا باقی می گذارند.

منابع گیاهی و حیوانی: گرده ی گل، باکتری، ویروس

چشمه های آب گرم معدنی: با ایجاد گازهای سولفوره سبب آلودگی هوا می شوند.

ب- منابع مصنوعی:

که شامل وسائط نقلیه، صنایع و نیروگاه ها، سیستم های گرم کننده ی منابع خانگی و تجاری، زباله سوزها و مواد رادیواکتیو می باشد.

آلوده کننده ها بر اساس اثرات فیزیولوژیک به 4 دسته تقسیم می شوند:

مواد التهاب آور و محرک (محرکهای مجاری تنفسی و ریه ها).

خفه کننده ها (ساده: مثل دی اکسید کربن و اتان که با هموگلوبین خون ترکیب نمی شوند، بلکه باعث کاهش رقت اکسیژن خون می شوند).

شیمیایی: مانند سیانوژن و منواکسید کربن که با هموگلوبین خون ترکیب شده و اکسیژن رسانی به بافتها را مختل می نماید.

متأثر بر روی آنزیم های سلولی: مانند سیانورها و نیتریت ها که با تأثیر بر سیستم آنزیمی سلول سبب می شود سلول قادر به گرفتن اکسیژن از خون نباشد.

بیهوشی آور و مخدرها

سموم سیستمیک (صدمات ارگانیک، صدمات دستگاه عصبی، صدمات به دستگاه خونساز، فلزات سمی مثل سرب، جیوه و کادمیوم و مواد معدنی غیر فلزی سمی مثل آرسنیک و فسفر و ...).

هم چنین می توان منابع آلودگی هوا را به 3 دسته ی اصلی متحرک (خودروها)، ثابت (نیروگاه ها) و منابع تجاری و خانگی تقسیم بندی کرد.

اثرات دنیای آلودگی هوا

1. گرم شدن دنیای:

انسان ها گازهایی را به هوا می فرستند که ممکن است باعث افزایش دمای میانه زمین گردند که به آن فرایند گرم شدن دنیای یا اثر گلخانه ای (green house effect) گویند. ابرها تابش ورودی و خروجی خورشید را در خود نگه می دارند. گازهای گلخانه ای به اسم یک مانع حرارتی در اطراف زمین باعث افزایش دمای سطح زمین می گردند. اصطلاح اثر گلخانه ای از فرآیند همرفت در گلخانه های شیشه ای گرفته شده است. می دانیم که در گلخانه های شیشه ای، شیشه تقریباً تمامی پرتوهای طول موج بلند بازتاب شده از سطح زمین را به داخل گلخانه منعکس می نماید و با به دام انداختن انرژی باعث گرم شدن هوای درون گلخانه می شود.

2. کاهش ازن استراتوسفری جو:

اگر لایه ازن از بین برود، مقدار زیادی نور ماوراء بنفش به سطح زمین می رسد و به همین دلیل آمار سرطان پوست بالا می رود.

3. باران های اسیدی:

میانگین اسیدیته باران در طول 40 سال گذشته افزایش یافته است که به دلیل افزایش نشر اکسیدهای گوگرد و اکسیدهای نیتروژن است و افزایش دو ماده ی اخیر هم به دلیل افزایش فعالیت های مختلف صنعتی از قبیل نیروگاه ها، صنایع و زباله سوزها بوده است. اکسید های گوگرد و نیتروژن منتشره در اتمسفر در طی چند ساعت تا چند روز به تدریج با بخار آب واکنش داده و به اسید سولفوریک و اسید نیتریک تبدیل می شوند. معمولاً این مواد از طریق قطرات باران جذب شده و به صورت بارش اسیدی به سطح زمین برمی گردند. قسمت اعظم باران اسیدی مربوط به So2 است و اکسیدهای ازت در درجه ی دوم اهمیت قرار دارند.

4. ذرات معلق:

به آن دسته از مواد پراکنده ی جامد یا مایع اطلاق می شود که میزان آنها از قطر یک مولکول 0/0002 میکرومتر بزرگتر و از 500 میکرومتر کوچکتر باشد.

اثرات آلودگی هوا بر انسان ها:

محیط زیست تأثیر زیادی بر سلامتی مردم دارد و در حال حاضر مسئله ی حفاظت از محیط زیست در مقابل انواع آلاینده ها در سراسر دنیا مورد توجه خاص می باشد. بچه ها و سالمندان از جمله اقشار آسیب پذیر جامعه می باشند که غالباً این دو گروه جزو اولین قربانیان اصلی آلودگی هوا می باشند. هر انسان در طول حیات خود میلیون ها فوت مکعب هوا را تنفس می نماید. همانطور که قبلاً هم ذکر شد، آلاینده های هوا منشأ طبیعی یا مصنوعی دارند و هم چنین می توان آنها را به شیمیایی و میکروبی هم تقسیم کرد.

از جمله شرایطی که با عث می شوند انواع آلاینده های شیمیایی و میکروبی برای سالمندان خطرناک و تهدید کننده باشد عبارتند از:

غلظت آلاینده ها در هوا از حداکثر مجاز بیشتر شود. وسایط نقلیه با ایجاد ترافیک گسترده، منبع اصلی آلودگی هوا بوده و مسبب افزایش بیماری های تنفسی در بین مردم می شوند.

تغییرات شرایط محیطی مؤثر بر آلاینده ها از قبیل رطوبت، دما و پایداری هوا، پدیده ی وارونگی، تابش نور خورشید، مقدار بارندگی و ریزش های جوی، روزهای هفته و فصول سال منجر به ایجاد شرایط بحرانی و تهدید کننده ی سلامتی می شوند.

آلاینده های هوا بر سلامت جسم، روان، رفتار، اخلاق و عاطفه ی انسان به ویژه بچه ها و سالمندان به طور آشکارتر اثرات زیانباری به جا می گذارد. بسته به منابع آلودگی، وضع جغرافیایی و نحوه پراکندگی آلودگی، شرایط اجتماعی، مالی و سیاسی جامعه، این تأثیر متغیر می باشد.

تنفس منو اکسید کربن که 200 برابر سریع تر از اکسیژن با خون ترکیب می شود، از جمله عواملی است که مسائل تنفسی، قلبی، عروقی را در شهرها دامن می زند. افزایش منواکسیدکربن موجب سردرد و سرگیجه در فضاهای آزاد و حتی مرگ در فضاهای بسته می شود.

سرب موجود در هوا اثرات جبران ناپذیری بر سیستم عصبی بچه ها دارد و سبب افت تحصیلی آنها شده از مقدار استعداد و هوش و ذکاوت آنها می کاهد.

افزایش غلظت ازن در هوای شهرها ارتباط معنی داری با افزایش مقدار پذیرش بیماران در اورژانس بیمارستان ها، نسبت به NO,NOX,SO2 دارد.

برخی از هیدروکربن ها مثل بنزوپیرین سرطان زا هستند و با بلعیده شدن ذرات آلوده ی هوا، منجر به سرطان معده می شوند.

کاهش دید در شهرهای بزرگ، یکی از اثرات حضور ذرات معلق بسیار ریز در هواست که به همراه خود ترکیبات سولفوره و ... هم دارند و بالقوه خطرناک می باشند. این کاهش دید در واقع با پنهان کردن چشم میزانا، کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار می دهند. آخرین تحقیقات اجرا شده، نشان داده است که افزایش غلظت SO2,NO2 در هوا به ترتیب، ارتباط معنی داری با افزایش پذیرش سالمندان و پذیرش بچه ها در اورژانس بیمارستان ها دارد. NOX عامل افزایش دهنده ی حساسیت بدن به عفونت های باکتریایی است و بیماری های ریوی و مرگ و میر را افزایش می دهد.

افزایش آلودگی هوا به خصوص ازن در هر روز سبب افزایش مرگ و میر در همان روز و روز بعد از آن می شود که این مشکل بیشتر برای افراد بالای 65 سال اتفاق می افتد.

در ماه هایی از فصل زمستان گاهی شرایط جوی خاصی ایجاد می شود که در نتیجه ی آن جریان حرکت و جا به جایی هوا به صورت صعودی و به عبارت دیگر از پایین به بالا کاهش می یابد. (اینورژن) در این حالت حرکت هوای آلوده به سمت بالا کند می شود و حالت پایداری هوا، ایجاد می شود و این امر باعث می شود بر غلظت آلاینده های هوا افزوده شود و به صورت رقیق در نیاید. مقدار هوایی که برای کاهش غلظت هوا و رقیق شدن آن ضروری است، کاهش می یابد و در ارتفاع 500- 400 متری زمین جریانی از هوا مثل یک سقف قرار گرفته است که مانع جا به جایی هوا و رقیق شدن آن می شود. حالت اینورژن یا وارونگی هوا در طول زمستان ممکن است چند بار اتفاق بیفتد.

راه چاره های مؤثر برای کاهش آلودگی هوا:

مطلع کردن مردم از اثرات زیانبار آلودگی هوا و منابع فراوری و انتشار آن، از اهمیت خاصی برخوردار است و در واقع توسعه ی آموزش همگانی و جلب مشارکت مردمی نقش مؤثری در این ارتباط بر عهده دارد.

چند توصیه ی بهداشتی:

خودداری از تردد غیر ضروری در سطح شهر به خصوص بخش مرکزی و انجام امور با تلفن، نمابر و خدمات پستی تا حد امکان.

درصورت ضرورت تردد در سطح شهر، ضمن استفاده از وسایل نقلیه ی عمومی، از ماسک مناسب هم استفاده نمایید. ماسک های کاغذی به لحاظ اینکه آلاینده ها را از خود عبور می دهند، به هیچ وجه توصیه نمی شوند و بهتر است از ماسکهای فیلتردار و ماسکی که دهان و بینی را به طور کامل پوشش دهد، استفاده شود. ماسک باید هر یک و نیم تا دو ساعت تعویض شود، چون با توجه به وجود میکروبها، خود، منبع آلودگی می شوند.

وسائط نقلیه ی تحت اختیار خود را با تنظیم موتور و تعویض فیلتر کنترل نمایید.

در شرایط بحران آلودگی هوا بیشتر از مواقع دیگر مواظب سلامتی بچه ها و سالمندان خود باشید.

سیگار نکشید و تذکرات فوق را حتماً به دیگران یادآور شوید.

آموزش همگانی و مشارکت مردمی ابزاری مناسب برای کنترل آلودگی های محیط زیست است. شما هم با مشارکت خود و رعایت نکات فوق سهمی در کاهش آلودگی هوا داشته باشید، تا هم خود سالم باشید و هم بچه ها و نوجوانان و جوانان، که آینده سازان ایران اسلامی می باشند، سالم بمانند.

منبع: نشریه پیغام پزشک، شماره 55..

منبع: راسخون